Heropleving van een oude traditie
Voor mijn masterproef afgelopen jaar, ging ik op zoek naar de oorsprong van de Keltische harp.
Zo belandde ik bij de oude Ierse harp of clarsach.
Alhoewel het meer dan 2000 jaar geleden is dat de Kelten op de Britse eilanden gevestigd zaten, leeft hun bezieling voort in de vele generaties na hen, tot op de dag van vandaag.
De oude Ierse harp is het symbool van Ierland, dat ook op hun munten pronkt. Het is de traditie van dit middeleeuwse instrument die ik herontdekt heb, als een van de weinigen in België en Nederland. De passie die ik voel voor dit instrument, wil ik graag met u delen.
Een paar opnames van mijn masterproef, kan u hieronder bekijken of onder de knop 'video's'.
Traditionals Fair Molly en The Butterfly op clarsach
The Fairy Queen van Turlough O'Carolan op klepjesharp
Mijn onderzoek
Over de oude Ierse harp is weinig of niets met zekerheid geweten. Er zijn geen geschreven bronnen over het bestaan van deze harp. Dat ze een bloeitijd kende in de 14de eeuw en wat haar eigenschappen waren, is vooral bekend door recent onderzoek naar een revival in Ierland in de 18de eeuw. Tot die tijd was de orale traditie de enige vorm waarin van generatie op generatie de speeltechniek en het repertoire werden overgedragen.
Mijn onderzoek wil daarom een bijdrage leveren om meer bekendheid te geven aan dit oude instrument, dat sinds enkele decennia een nieuwe revival meemaakt. In de 18de eeuw werd al een poging gedaan om de traditionele muziek te redden en de clarsach weer op de voorgrond te plaatsen. Maar nadat er vele nieuwe instrumenten op de markt kwamen, die een gemakkelijkere techniek en meer speelmogelijkheden hadden dan de clarsach, was er in de 19de eeuw zelfs sprake van een volledig uitsterven, tot er aan het einde van de 20ste eeuw weer vernieuwde interesse in de oude Ierse muziek kwam.
1) Een 'Keltische' harp
2) Gaelische harp of oude Ierse harp
De naam ‘clarsach’ is Gaelic voor harp. In veel literatuur wordt deze harp dan ook Gaelische harp genoemd. Deze benaming werd in Engeland geïntroduceerd rond de 15de eeuw. De term sloeg daar op de oude Ierse en Schotse harp met metalen snaren.
De houtsoorten die men terugvond in clarsachs zijn vooral wilg, maar ook es en populier. De snaren die teruggevonden werden, zijn steeds van metaal, zoals brons en ijzer. Sommigen beweren echter dat er ook goud en zilver in verwerkt werd. Metalen snaren zijn uiteraard minder flexibel dan bv. nylon of darm die tegenwoordig gebruikt worden, maar het materiaal gaat wel langer mee.
De clarsach wordt op een heel andere manier bespeeld dan de huidige harp. Er wordt gebruik gemaakt van een ‘Keltische oriëntatie’, wat betekent dat het instrument op de linkerschouder gelegd wordt in plaats van op de rechterschouder. Dit houdt in dat de rechterhand de bassnaren moet betokkelen en de linkerhand de melodie.
In tegenstelling tot andere harpen, heeft de clarsach metalen snaren. Dit zorgt ervoor dat de snaren enorm lang doorklinken en vraagt dus om een aparte techniek. Hiervoor heb ik mij gebaseerd op de bevindingen van Ann Heymann, een van de voornaamste figuren in de huidige revival van de clarsach. Zij heeft onderzocht hoe de techniek waarschijnlijk gehanteerd werd. Zo ontdekte ze een heel systeem van spelen met de nagels en dempen met de vingertoppen.
3) Bekende clarsachs

Brian Boru clarsach

Queen Mary clarsach

Lamont clarsach
Bron afbeeldingen: Campen, A. van. (1978). Het kleine harpenboek. Amsterdam: Broekmans & Van Poppel.